یکی از زیباترین و ارزانترین ماهی های آکوآریومی آب شیرین، انواع ماهی های زنده زا هستند که هم نگهداری و هم تولیدمثل آنها ساده است. انواع اصلی آنها شامل گامبوزیا، پشه خوار کوتوله، گوپی، پلاتی، مولی و ماهی دم شمشیری می باشد.
ماهی های زنده زا که جزء خانواده پی سه لائیده ( Poecillidae ) یا ماهی های چند رنگ می باشند، ماهیهای کوچکی هستند که خویشاوندی نزدیکی با کپور مانندها و کیلی ها دارند، با این تفاوت که به جای تخمگذاری، نوزادهای زنده میزایند.
این ماهی های بومی آبهای گرم مناطق زیست طبیعی خود بوده و امروزه گروه عمده ای از ماهیهای آکواریومی را تشکیل میدهند. این خانواده بطورکلکی شامل گوپی ها، پلاتی ها، مولی ها و دم شمشیری ها می باشد. محل گسترش طبیعی آنها آمریکای مرکزی، ایالات جنوبی آمریکا و آمریکای جنوبی تا شمال آرژانتین می باشد.
تشخیص جنسیت ماهیان زنده زا:
تشخیص جنسیت ماهیان زنده زا بسیار آسان است. تمام یا قسمتی از باله مخرجی ماهی نر تبدیل به عضو انتقال اسپرم به ماهی ماده به نام پای تناسلی یا گونوپاد ( gonopad ) گردیده است. ماهی نر همواره از ماهی کوچکتر است. در شرایط خوب سالی چندین بار بچه میزایند.
نوک پای تناسلی ماهی نر بسیار حساس است و گاهی برای نگهداری ماهی ماده برای انتقال اسپرم نیز بکار میرود. در گونه های مختلف، اسپرم یا روی سوراخ تناسلی ماهی ماده گذاشته می شود و یا این که به داخل آن منتقل میگردد.
در برخی از گونه ها پس از یکبار انتقال اسپرم، ماهی ماده می تواند چندین بار برای لقاح تخمها را از آن استفاده نماید. بنابراین گاهی مادههای حامل اسپرم، بدون وجود حیوان نر، ممکن است تا ده ماده با استفاده از اسپرم موجود، تخمهای خود را بارور کنند. تخمها را در داخل فولیکول های تخمدان لقاح می یابند. پس از پاره شدن فولیکول ها، جنین ها به داخل حفره تخمدان افتاده و در آنجا رشدونمو آنها کامل میگردد.
برای مثال در ماهی کوتوله پشه خوار که ذخیره کیسه زرده آن بسیار کم است. جنین در داخل فولیکول تخمدان باقی می ماند. دیواره هر فولیکول دارای ارتباط نزدیکی با سطح خارجی بدن بوده و در آنجا شبکه گردش خون جنین و ماهی ماده ارتباط حاصل کرده و مقداری از غذای موردنیاز آن از همین طریق تامین میگردد.
ماهیهای زنده زا فاقد مراحل حاملگی مشابه پستانداران می باشند. درجه حرارت همواره ثابت است، در حالی که درجه حرارت بدن ماهیهای تابع تغییرات محیط می باشد
اگر درجه حرارت آب خیلی گرم باشد، دوران حاملگی ماهی های زنده زا کوتاه و برعکس در حرارتهای کمتر، دوران حاملگی طولانی تر است. تعداد نوزادها بستگی به اندازه بدن ماهی ماده دارد. یک ماهی گوپی جوان ممکن است در یک باروری فقط 6 عدد لارو تولید کند. در صورتی که ماهی گوپی بزرگ می تواند تا 60 عدد بچه تولید نماید.
سن بلوغ گونه های مختلف و نیز افراد مختلف یک گونه برحسب شرایط محیطی فرق می کند. برای مثال ماهی گوپی نر یا ماده در گرمای 24 تا 27 درجه سانتیگراد و شرایط غذایی خوب و وسعت کافی، پس از 6 تا 8 هفته بالغ می شود. این موضوع برای ماهی پلاتی نیز صدق کرده ولی برای مولی ها در مجموع سن بلوغ تقریبا دو برابر ماهیهای قبلی می باشد.
نجات نوزادان پس از تولد
بطورکلی طبیعت برای کنترل موجودات پرتولید، عوامل خاصی را مشخص کرده است که یکی از آنها هم نوع خواری توسط افراد همانگونه می باشد. این موضوع در مورد ماهیهای زنده زا به خوبی صدق می کند. باتوجه به کثرت و سرعت تولیدمثل آنها، اگر در شرایط طبیعی عواملی برای کنترل آنها وجود نداشته باشد، طولی نخواهد شید که آب محیط زیست خود را پر از ماهی خواهند کرد.
ماهیان زنده زا:
غریزه همنوع خواری بین ماهی های زنده زا عامل اصلی کنترل تراکم و گسترش آنها می باشد. متاسفانه در آکوآریوم ها که حداکثر تولیدمثل مورد توجه است، همنوع خواری اثر عکس دارد. بنابراین بایستی اقدامات لازم برای جلوگیری از خورده شدن نوزادان توسط والدین یا سایر ماهیها به عمل آید. هرچه تعداد ماهی داخل آکوآریوم کمتر باشد، شانس زنده ماندن بچه ماهیها بیشتر خواهد بود.
بطورکلی به دو روش میتوان نوزادان را حفاظت نمود. یکی تامین پناهگاههای کافی و مناسب برای آنها مانند کاشتن پوشش گیاهی خوب در داخل آکوآریوم است که با این طریق میتوان قسمت عمده ای از نوزادان را نجات داد.
روش دیگر بکار بردن قفس های مخصوص برای نگهداری ماهی ماده در داخل آکوآریوم است که بلافاصله پس از تولد، نوزاد را از دسترس مادر و سایر ماهیها دور نگه میدارد. برای این منظور لازم است یک قفس به شکل معکب مستطیل از لوله های شیشه ای ساخته شود و فاصله لوله ها از یکدیگر بایستی حدود 3 میلیمتر باشد، اندازه این قفس بستگی به ابعاد آکوآریوم دارد.
